Në botën e fizikës, pak eksperimente kanë shkaktuar aq habi sa të famshmit Lavjerrës Foucault. Kjo pajisje e thjeshtë por inovative u krijua nga fizikani francez Léon Foucault në shekullin e 19-të për të demonstruar qartë vizuale dhe e fuqishme lëvizja rrotulluese e Tokës. Me dizajnin e tij elegant dhe thjeshtësinë konceptuale, ai përfaqëson një nga arritjet më të bukura në historinë e shkencës.
Gjatë viteve, Lavjerrësi i Foucault-së është rikrijuar në vende të shumta në mbarë botën, jo vetëm si një demonstrim shkencor, por edhe si një haraç për aftësinë njerëzore për të kuptuar fenomenet natyrore. Në këtë artikull do të shpjegojmë në detaje historinë e tij, funksionimin dhe ndikimin e tij.
Një histori e shkurtër e lavjerrësit të Foucault
Ishte në 1851 kur Léon Foucault prezantoi për herë të parë të tijën eksperiment revolucionar. Me mbështetjen e presidentit të atëhershëm francez Louis Napoleon Bonaparte, Foucault vari një lavjerrës nga një kabllo çeliku 67 metra në gjatësi nga kupola e Panteonit në Paris. Sfera prej 28 kilogramësh, e bërë prej bronzi dhe plumbi, lëkundet lirshëm dhe bënte brazda në një shtresë të hollë rëre të vendosur poshtë saj. Ky rregullim bëri të mundur të demonstrohej se rrafshi i lëkundjes së lavjerrësit ndryshoi me kalimin e kohës për shkak të rrotullimit të Tokës.
Si funksionon Lavjerrësi i Foucault?
Parimi i lavjerrës së Foucault është i thjeshtë dhe i shkëlqyer. Imagjinoni që ne pezullojmë një sferë të rëndë nga një fije e gjatë metalike. Pasi në lëvizje, lavjerrësi lëkundet në një plan fiks. Megjithatë, për shkak të rrotullimit të Tokës, toka nën këtë rrafsh lëkundjeje po rrotullohet, duke e bërë të duket sikur lavjerrësi po ndryshon drejtimin.
Në pole, ky ndryshim i drejtimit është më i dukshëm, pasi lavjerrësi përfundon një rrotullim të plotë brenda Ore 24. Në ekuator, efekti është praktikisht zero për shkak të natyrës së lëvizjes së Tokës. Variacioni varet gjithashtu nga hemisfera në të cilën kryhet eksperimenti.
Lavjerrësi i Foucault revolucionarizoi mënyrën tonë për të kuptuar rrotullimin e Tokës, duke siguruar një test i drejtpërdrejtë fizik e rrotullimit të planetit tonë, diçka që më parë mund të intuitohej vetëm matematikisht.
Ku mund të shihni një lavjerrës Foucault sot
Lavjerrësi origjinal i Foucault ndodhet në Muzeun e Historisë Natyrore të Cleveland, në Shtetet e Bashkuara. Megjithatë, më i popullarizuari është ai i vetë Panteonit në Paris, ku është rikrijuar si një haraç për eksperimentin origjinal. Ky lavjerrës, aktualisht me një masë prej kg 125, përdor një sistem magnetesh elektromagnetike për të kundërshtuar rezistencën e ajrit dhe për të mbajtur rrotullimin e vazhdueshëm.
Ka shumë riprodhime të tjera në mbarë botën. Një shembull i dukshëm është ai i Muzeut të Shkencave të Valladolidit, ku mat kablloja e lavjerrësit 11 metros dhe sfera peshon kg 80. Ky eksperiment magjepsës ka arritur të tërheqë vëmendjen e shkencëtarët, studentët dhe publiku i gjerë.
Ndikimi kulturor i eksperimentit
Përveç rëndësisë së tij shkencore, Lavjerrësi i Foucault ka lënë një gjurmë të thellë në botën e kulturës dhe artit. Një nga shembujt më të famshëm është romani i Umberto Eco-s me titull Lavjerrësi i Foucault. Në këtë vepër autori përdor emrin e shpikjes si metaforë në një komplot plot shoqëri sekrete, mister dhe krijimtari. Romani ka qenë një referencë letrare dhe ka ngjallur interes për eksperimentin, edhe tek ata pa formim shkencor.
Lavjerrësi ka frymëzuar gjithashtu pjesë artistike dhe instalime në muze, ku shkenca kombinohet me estetikën për të krijuar përvoja edukative mbresëlënëse.
Lavjerrësi i Foucault vazhdon të jetë një simbol i aftësisë së qenieve njerëzore për të vëzhguar dhe deshifruar sekretet e kozmosit. Nga klasat e fizikës deri te faqet e letërsisë, trashëgimia e tij mbetet e gjallë dhe magjepsëse.